باشگاه تاب آوری، تاب آوری در بحران ها و مددکاری اجتماعی

باشگاه تاب آوری (Resilience Club): در زمان بحران و فجایع مددکاران نقش مهمی ایفا می کنند، آنها علاوه بر خدمات روانی – اجتماعی به بازماندگان و آسیب دیدگان و خانواده آنها می توانند با نظام سیاسی برای ارائه خدمات رفاهی مذاکره و گفتگو کنند، بسیاری از مددکاران اجتماعی در زلزله ۱۳۸۲ بم از طریق موسسات یاری رسانی و کار داوطلبانه خدمات را فراهم می کردند. همینطور هم در حادثه ۱۱ سپتامبر مددکاران اجتماعی در خط مقدم کمک رسانی به بازماندگان و خانواده بازماندگان بودند.

مداخلات مددکاری اجتماعی می تواند در پاسخ به این سوال که چرا بعضی مردم نسبت به دیگران از بحران بلایای طبیعی آسیب بیشتری تجربه می کنند، شروع گردد یا به شکل بررسی رابطه بین فقر و محیط های فقیر و آثار و نتایج فاجعه، مداخلات اجرایی گردد، اما در این میان یکی از مداخلات مهم مددکاری اجتماعی در زمان بحران و بعد از بلایای طبیعی انجام می دهند، افزایش سلامت اجتماعی افراد بلازده از طریق افزایش تاب آوری می باشد.

واژه تاب آوری به ظرفیت فرد در توانایی رسیدگی به مشکلات و سختی ها و خواسته ها و فشارها بدون تجربه تأثیر واکنش منفی برمیگردد، گرچه بطور خاص تمرکز مددکاری بر ماهیت و هستی شناسی تاب آوری و تاثیرات آن بر افراد استرس زده هست اما مددکاران اجتماعی خودشان نیز باید تاب آوری شخصی شان را در مدیریت عاطفی مطالبات مددجویان به واسطه شغلشان افزایش دهند.

هنری (۱۹۹۲) تاب آوری را به صورت توانایی سازگاری موفق کارکرد مثبت یا کارآیی علی رغم وجود ریسک بالا، استرس مداوم یا رویداد آسیب زای شدید و طولانی مدت تعریف می کند، آبرامز (۲۰۰۱) تاب آوری را توانایی بهبود فوری از بیماری افسردگی و بدبختی می داند و اشاره می کند که ما با بحران ها و بدبختی ها از طریق معنا دادن به تجارب، ارتباط دادن آن به جهان اجتماعی و عقاید فرهنگی و مذهبی، پیوند دادن آن به گذشته چند نسلی خود و گره زدن آن به امیدها و آرزوهایمان برای آینده، مقابله می کنیم.

سلیگمن (۱۹۹۲) معتقد است که تاب آوری زمانی وجود داد که افراد خوش بین هستند، حس ماجراجویی و شجاعت و درک از خویشتنن دارند از شوخی و مزاح در زندگی شان استفاده می کنند و قابلیت سخت کوشی دارند و دارای توانایی مقابله کردن و یافتن راهی برای تخلیه احساسات هستند.

بازماندگان بلایای طبیعی آثار بحران ها را شدیدتر تجربه می کنند و سوگوار جان عزیزانشان و اموال و شغل و منزلت شان در جامعه می شوند و همه اینها با شرایط زمینه ای در زمان بحران باعث واکنشهای نامناسب در بین آنها می شود در این میان، ریسک فاکتورهای جنسیت، در اقلیت بودن، اختلال استرس پس از ضربه و مشکلات قبلی روانپزشکی و منابع روانی – اجتماعی ضعیف یا تخریب شده بروز این واکنش های منفی را بیشتر می کند.

اگر چه بیشتر بازماندگان بهبود می یایند اما تعدادی نیز همچنان با این مشکلات درگیر می مانند و دچار درماندگی میشوند، گرچه مددکاران اجتماعی و روان شناسان در این زمان شروع به صحبت و دلگرمی دادن می کنند، اما به نظر می رسد که فرد بحران زده و سانحه دیده بهتر نمی شود حتی وقتی او را متقاعد می کنند چیزهای بهتر را ببیند، اما وقتی درمانگران شدت رنج او را می بینند احساس می کنند تلاششان برای بهبودی او بیهوده است.

برای رسیدن به پاسخی مناسب، سوالاتی که برای افزایش تاب آوری بازماندگان یک مددکار بهتر است از خودش بپرسد بسیار اهمیت دارد ماننداین سوالات که:

– فکر می کنید چرا افراد دیگری که از نظر تحصیلات و از دست دادن عزیزان وضعیتی مشابه فرد مورد نظر دارد بسیار بهتر از او پیش می روند؟

– مراجعه به متون و مقالات تاب آوری و پرسیدن این سوال که، آیا می توانید موقعیت هایی را پیدا کنید که بعد از بلای طبیعی به ایجاد مقاومت یا درهم شکستن آن منجر شده است؟

– دولت در این وضعیت چه خدماتی برای کمک به فرد مورد نظر فراهم کرده است؟

– به نظر شما تأثیر بلایای طبیعی بر مردم متفاوت است؟ چه تفاوتی با هم دارند؟

– آیا ممکن است او به دلیل ترس نتوانسته باشد به عزیزانش کمک کند و احساس شرمندگی و ناتوانی می کند؟

از سوی دیگر مددکاران اجتماعی باید ویژگیهای افراد موفق در تاب آوری موفق را بدانند تحقیقات نشان داده است که افراد با ویژگیهایی زیر از تاب آوری بالایی برخوردار هستند:

خودکارآمدی و عزت نفس، شور و شوق، خوش بینی و امید، پذیرای تجربیات جدید، خودپنداره مثبت و هویت قوی، خودمختاری با درجه بالا، خودآگاهی و سواد عاطفی، مهارت های تفکر انتقادی، توانایی پذیرش محدودیت، مهارت های اجتماعی توسعه یافته و اعتماد اجتماعی و حفظ موثر روابط، انعطاف پذیری و سازگاری، راهبردهای مقابله ای و مهارت های حل مسئله خلاق، توانایی شناسایی و قرعه کشی در حمایت داخلی و منابع خارجی و دسترسی به طیف وسیعی از منابع، سازگاری موفق نسبت به تغییر، توانایی در انجام سبکهای مقابله ای، تداوم در برابر چالش ها، موانع و سختی، داشتن هدف و توانایی برای استخراج یک معنا از مشکلات و چالش های پیش آمده، توانایی یادگیری از تجربه، نگاه به آینده، حس شوخ طبعی، توانایی مدیریت احساست خود و دیگران و توانایی مرز بندی فیزیکی احساسی و شغلی.

گرچه دانستن این نکته لازم است که افراد دارای تاب آوری باز هم احساسات منفی مانند ناامیدی، خشم و اضطراب را تجربه می کنند اما آن را با احساسات و تجارب مثبت قبلی جایگزین یا خنثی سازی می کنند و با گذشت زمان این منابع شخصی و فردی تخلیه روانی به تاب آوری هدایت می شود.

مددکاران اجتماعی با در نظر گرفتن این نکته که تاب آوری یک خصوصیت ذاتی و شخصیتی نیست می توانند به عنوان یک تعلیم دهنده و تسهیل گر در این خصوص فعالیت داشته باشند چرا که هر فردی در بحران یا حوادث غیرعادی و اضطراری می تواند تاب آوری داشته باشد یا نداشته باشد، تاب آوری یک فرایند و کیفیتی است که قابل توسعه و گسترش است و این خبر خوبی برای مددکاران اجتماعی است که بطور معمول با مدیریت تغییر و پیچیدگی خواسته ها درگیر هستند.

در این میان از ویژگیهایی که در بالا برای افراد تاب آور لحاظ شده است، مددکاران اجتماعی می توانند با توسعه و افزایش خصوصیات اصولی مانند سواد عاطفی، هوش هیجانی، مهارتهای تفکر انعکاسی، مهارتهای اجتماعی، خوش بینی و سبک تفسیری از یک حادثه به افزایش تاب آوری بازماندگان بحران در زمان بحران و حتی قبل از آن کمک کنند.

تحقیقات نشان داده است که مهارت تفکر انعکاسی یک مکانیزم مهم خود حفاظتی برای مددکاران اجتماعی است. Aukes و همکارانش در سال ۲۰۰۷ تحقیقی انجام دادند در خصوص مقایسه تفکر انعکاسی با دیگر تفکرات افراد که مقایسه این سه تفکر در تاب آوری خود مددکاران نیز دارای اهمیت است، بطور نمونه

• تفکر خود بازتاب (من می خواهم بدانم چرا من؟)
• تفکر بازتابی همدلانه (من قادر به درک مردم مختلف از نظر فرهنگی و مذهبی هستم)
• ارتباط انعکاسی (من آماده هستم که نظرات و عقایدم به بحث و چالش کشیده شود)

در نهایت اینکه،

تاب آوری یک منبع کارآ و غنی توانایی دور شدن از اثرات مصایب هست هم برای افراد، خانواده ها، گروهها و هم نهادهای اجتماعی و یک نقطه قوت برای ارزیابی مثبت مداخلات مددکاری اجتماعی در بحران های و بلایای طبیعی و به دلیل نقش مددکاران اجتماعی در افزایش تاب آوری مردم منطقه بحران زده، آموزش و تجهیز مددکاران اجتماعی به تجزیه و تحلیل خطرات (مدیریت بحران) و شناخت و توصیف پیامدهای خطرات و بلایای طبیعی در جامعه ضروری به نظر می رسد.

نویسنده: معصومه کمال الدینی | مددکار اجتماعی و دانشجوی دکتری جامعه شناسی گروههای اجتماعی
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران

منابع:

مددکاری اجتماعی در قرن ۲۱ نوشته ی مورلی گیلکن و ترجمه عباسعلی یزدانی (مددکار اجتماعی ) و الهام محمدی

Grant &gain kinman ,guide to developing emotional resilience .at : https://www.iasw.ie/attachments/Guide-to-emotional-resilience-download.pdf