تصویب قانون جامع حمایت از معلولان بدون نظارت اجرایی | حمایت دولت از معلولان در حد «شهروندان درجه دو»

معلولیت به ناتوانی، ناهنجاری یا نارسایی در انسان گفته می‌شود که قابل برطرف‌کردن و درمان نیست و به ۳ دسته حسی، جسمی‌- حرکتی، ذهنی ‌و روانی تقسیم‌بندی می‌شود. طبق اطلاعات مرکز آمار ایران براساس سرشماری سال ۹۰ بیش از ۱ میلیون و ۱۷ هزار نفر از جمعیت ایران معلول بودند؛ البته این آمار در طول چند سال گذشته با رشد همراه بوده است؛ به طوری‌که اخیرأ از جانب حسین نحوی نژاد، معاون توانبخشی بهزیستی کشور اعلام شده، سالانه ۳۰۰ هزار نفر به معلولان کشور اضافه می‌شود که یک سوم آنها معلولیت بالای متوسط داشته و تحت پوشش بهزیستی قرار می‌گیرند.
تصویب قانون جامع حمایت از معلولان بدون نظارت اجرایی
به گزارش وبسایت تخصصی مددکاری اجتماعی ۲۰۱۵، روزنامه روزان در ادامه می نویسد: دراردیبهشت‌ماه سال ۸۳ قانون جامع حمایت از معلولان در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید که دارای ۱۶ماده و ۲۴ تبصره بود. از مهم‌ترین مواد این قانون ساماندهی معابر، ساختمان‌ها، ادارات و… تأمین خدمات توانبخشی، حمایتی و… با همکاری بخش خصوصی و خانواده‌ها، درنظرگرفتن امکانات تفریحی، اماکن ورزشی و… از سوی دستگاه‌های اجرایی، اختصاص ۳ درصد از فرصت شغلی ادارات و نهادها، تأمین حق بیمه سهم کارفرمایانی که معلول را به کار می‌گیرند؛ اختصاص ۶۰ درصد از پست‌های اپراتور تلفن در ادارات به معلولان نابینا و جسمی، ۶۰ درصد از پست منشی‌گری به معلولان جسمی و حرکتی، آموزش رایگان در دانشگاه‌ها، اختصاص ۱۰ درصد از واحدهای مسکونی احداثی و استیجاری به معلولان، اختصاص دو ساعت برنامه صدا و سیما در هفته و… را می‌توان عنوان کرد.
این قانون از سوی مجلس به صورت مستقیم به دولت تکلیف و وظیفه نظارت برآن به سازمان بهزیستی سپرده شد. در حال حاضر ۱۲ سال از زمان تصویب آن می‌گذرد، ولی وضعیت رسیدگی به معلولان چندان فرقی نکرده‌است؛ هنوز هم سازمان بهزیستی به عنوان تنها متولی حمایت و نگهداری از معلولان به حساب می‌آید؛ خدماتی که به معلولان در شهرستان‌های مختلف داده می‌شود مناسب نیست ‌و از سویی معلولان نیز در جامعه به عنوان شهروند درجه دوم محسوب می‌شوند.
هزینه توانبخشی، باری سنگین بر دوش معلولان
به منظور بررسی درباره خدمات‌دهی بهزیستی و سازمان‌های مختلف با معلولان شهرهای مختلف کشور به گفتگو پرداختیم. یکی از معلولانی که ۳۸ سال سن دارد و در شهرستان جهرم استان فارس زندگی می‌کند، می‌گوید: در حال حاضر بهزیستی به دلیل کمبود منابع مالی، با وجود چندبار درخواست به من مستمری نمی‌دهد.
جواد اسدی که از سن ۲۰ سالگی به دلیل بیماری دچار ضعف عضلانی خفیف شده و اکنون دانشجو است، می‌افزاید: برای دریافت خدمات توانبخشی به بخش خصوصی مراجعه کردم و رسید پرداختی هزینه توانبخشی را به بهزیستی جهرم تحویل دادم ولی هیچ پولی پرداخت نکردند. در حال حاضر انجمن یا نهاد مردمی نیز برای حمایت از معلولان در شهرستان ما وجود ندارد و با توجه به اینکه ساماندهی در دانشگاه و خیابان‌ها صورت نگرفته، برای رفت‌و آمد به بیرون از منزل دچار مشکل هستم.
وی با بیان اینکه برای دریافت مسکن مهر معلولان به سختی ۵ میلیون تومان تهیه و در اختیار بهزیستی قراردادم، ادامه می‌دهد: قرار بود پس از پرداخت این مبلغ، برای تکمیل ساختمان وام بدهند ولی هم‌اکنون به ما می‌گویند که پیمانکار پول را گرفته و کار را به اتمام نرسانده است.
هر ۵ سال فقط یک ویلچر می‌دهند
یکی از معلولانی که در شهرستان ابهراستان زنجان زندگی می‌کند هم می‌گوید:از سال ۸۵ تحت پوشش بهزیستی هستم و هم اکنون مبلغ ۶۰ هزارتومان مستمری دریافت می‌کنم. قبلا وسایل درمانی مانند سوند ادراری، باند و… را دریافت می‌کردم ولی دو ماه است که بهزیستی مبلغ ۹۰ هزار تومان به صورت ماهیانه برای تهیه آنها می‌دهد؛ البته این مقدار کفاف هزینه همه وسایل را نمی‌دهد.
اصغرطارمی با بیان اینکه در شهرستان ابهر هرماه مبلغ ۲۷۰ هزارتومان برای خدمات توانبخشی هزینه می‌کنم، در حالی که شهرستان جهرم با فاصله کمی از ابهر، این خدمات را رایگان می‌دهد، می‌افزاید: معمولا ماهی ۵۳ هزارتومان حق پرستاری به خانواده‌ام و هر ۵ سال نیز یک بار به معلولان ویلچر می‌دهند و عدم ساماندهی معابر بویژه پارک‌ها بسیار ناراحت‌کننده است.
وی ادامه می‌دهد: انجمن‌های حامی معلولان و برخی از خیران در استان فعال هستند که خدمات حمایتی برای معلولان انجام داده‌اند ولی برخی از آنها نتواستند مجوز لازم را از بهزیستی دریافت کنند و حمایت خود را به صورت متناوب ادامه دهند.
طارمی با بیان اینکه برای گرفتن شغلی که بتوانم حداقل هزینه‌های خود را تأمین کنم به نهادها و دستگاه‌های مختلف مراجعه کردم، می‌افزاید: متأسفانه با دیدن شرایط معلولیتم، می‌گویند آدم سالم با مدرک لیسانس بیکار است، شما با این وضعیت می‌خواهید کار کنید؟!
مکانی برای فیزیوتراپی رایگان معلولان در تهران
یکی دیگر از معلولان که از پرسنل آسایشگاه کهریزک تهران است، به خبرنگار ما می‌گوید: معمولا همسران یا خانواده‌هایی که معلول ضایعه نخاعی دارند، ۱۲۰ هزارتومان دریافت می‌کنند. مدتی است که مکانی برای فیزیوتراپی معلولان تحت پوشش بهزیستی هم ساخته شده که رایگان است.
اسماعیل بالوخانی که از اعضای انجمن حمایت از معلولین ضایعه نخاعی است، ادامه می‌دهد: انجمن هرازگاهی امکانات تفریحی یا تخفیف بلیط مسافرتی قطارو هواپیما در اختیار ما می‌گذارد، در حال حاضر فرزندی ندارم و براساس قانون کار از آسایشگاه کهریزک حقوق دریافت می‌کنم.
۳۰ درصد از قانون حمایت از معلولان اجرا می‌شود
با نگاهی به امکاناتی که در اختیار معلولان استان‌های مختلف قرار دارد، متوجه بی‌توجهی به اجرای قانون وتفاوت آشکار میان حمایت بهزیستی، انجمن‌های مردم نهاد و دستگاه‌های مختلف اجرایی می‌شویم. اگرچه سازمان بهزیستی به عنوان ناظر برفعالیت دستگاه‌های اجرایی در عمل به قانون است ولی به تنهایی قادر به اعمال فشار به دستگاه‌ها و اجرای کامل قوانین نیست و همین عامل سبب شده تا به گفته نمایندگان کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی تنها ۳۰ درصد از قانون حمایت از معلولان اجرایی شود، البته این مقدار نیز به صورت نسبی اعلام شده و در مناطق مختلف متغیر است.
بررسی اصلاحیه قانون حمایت از معلولان در پیچ و خم مجلس
همین عوامل سبب شد تا اصلاحیه قانون جامع حمایت از معلولان در مجلس نهم و با همکاری نهادها و تشکل‌های حمایتی حوزه معلولان مورد بررسی قرار گیرد. قسمتی از این قانون برای اجرا به دستگاه‌های دولتی ابلاغ شده است وقسمتی نیز برای بررسی بیشتر در دستور کار مجلس دهم قرار دارد.
به گفته کامران عاروان، عضو هیات مدیره جامعه معلولان ایران، دلیل اینکه قانون به صورت کامل به اجرا درنیامده، اشکالی است که شورای نگهبان در نحوه بررسی آن از سوی دولت گرفته‌است. وی عقیده دارد که این قانون به صورت کلی باید ابتدا در مجلس مطرح و از سوی کمیسیون‌ها مورد بررسی قرار می‌گرفت و در ادامه پس از تصویب به اجرا درمی‌آمد.
عاروان بیان می‌کند: قانون سابق حمایت از معلولان دارای اشکالاتی چون عدم تأمین بودجه و نظارت مستقیم از سوی دولت در اجرای مواد آن توسط دستگاه‌های اجرایی، کاهش شغل‌های اپراتوری در دستگاه‌های اجرایی و… بود و نتوانست پاسخگوی نیازهای معلولان باشد.
بهزیستی توان نظارت بر نهادهای بالاتر را ندارد
وی عقیده دارد، در حال حاضر با توجه به اینکه قانون جدید هنوز در مرحله بررسی است باید ردیف بودجه مستقلی از سوی مجلس برای قانون سابق در نظر گرفته شود تا دولت در پرداخت هزینه‌های حمایتی معلولان به مشکل برنخورد؛ از مزایای قانون جدید، تشکیل شورایی نظارتی از طرف رئیس‌جمهور برنحوه خدمات‌دهی دستگاه‌های اجرایی به معلولان است که پیش از این وظیفه نظارت برعهده سازمان بهزیستی بود و مسلما با توجه به اینکه نهادی خدماتی است توان نظارت بر نهادهای اجرایی بالاتر از خود را نداشت.
تلاش برای اجرای طرح بیمه‌ خدمات توانبخشی
عاروان، بیمه‌ای کردن خدمات توانبخشی که با هماهنگی سازمان بهزیستی، وزارت بهداشت و هلال احمر مکاتبات آن صورت گرفته است را راهی برای حمایت از معلولان می‌داند؛ براساس این بیمه افراد در بازه زمانی، به عنوان مثال: ۱۰ سال، از خدمات توانبخشی استفاده می‌کنند، اگرچه باید در این زمینه تلاش بیشتری صورت گیرد تا در سال جاری به اجرا درآید.
وی از فراکسیون حمایت از معلولان در مجلس شورای اسلامی به عنوان مکانی برای اتحاد بیشتر میان وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان بهزیستی، انجمن‌ها و… نام می‌برد؛ اگرچه از زمان راه‌اندازی آن در مجلس نهم تاکنون درحمایت از کاندیدای نابینای مجلس دهم که اجازه شرکت به وی داده نشد، اشکالاتی داشته است.
عاروان می‌گوید: هیچ اشکال قانونی در زمینه کاندیداتوری نابینایان وجود نداشت و فراکسیون مجلس می‌توانست با قدرت از کاندیدا دفاع کند، ولی وجود چنین فراکسیونی برای در کنارهم قرار گرفتن سازمان‌ها و نهادهای حمایتی مفید است. در حال حاضر جامعه معلولان کمیته‌ای تشکیل داده و قرار است بزودی تشکل‌ها در تهران جمع شوند تا فضایی برای آموزش و استقلال معلولان فراهم کنند.
با درنظر گرفتن مشکلات معلولان و فعالیت نهادهای مردمی و دستگاه‌های اجرایی مسئله دیگری نیز خود را نشان می‌دهد که همان فرهنگ حمایت از حقوق شهروندی معلولان است. مقوله‌ای که در جامعه ما هنوز جانیفتاده و لازم است علاوه بر بررسی قانون جامع حمایت از معلولان در صحن علنی مجلس، نحوه فرهنگ‌سازی در زمینه بهره‌مندی از توانمندی‌ها و حفظ حقوق شهروندی معلولان در کمیسیون فرهنگی طرح و مورد بررسی قرار گیرد.