رویکرد توسعه­ محور با تأکید بر حرفه مددکاری اجتماعی

مطالعه آسیب­های اجتماعی و ارائه مُدل­های مداخله از جمله وظایف مددکاران اجتماعی است که اگر در بستر توسعه و تحولات اجتماعی صورت گیرد به گونه­ ای که به آسیب­های اجتماعی نگاه و نگرش «توسعه ­ای» ایجاد شود می­تواند زمینه­ های اساسی را در کاهش بحران­ها و آسیب­های اجتماعی فراهم نماید. در نگرش توسعه­ ای علاوه بر تحلیل و بررسی آسیب­های اجتماعی از منظر فردی و امکان تغییر رفتارهای فردی، تنها به بازگشت فرد آسیب­ دیده به جامعه اکتفا نمی­شود؛ بلکه بر نقش فعال او در فرآیند توسعه جامعه تأکیدی خاص و ویژه می­شود.

به عبارت دیگر، علاوه بر آنکه باید بر تحولات و تغییرات فردی شخص توجه نشان داد، باید انسان در یک دیدگاه کل نگرانه (Holistic Approach) در محیط و بافت اجتماعی در فرآیند توسعه مشاهده شود. در ادامه به قرابت­های حرفه مددکاری اجتماعی و توسعه پرداخته می­شود:

• در رویکرد توسعه، توجه به بهره­ مندی از امکانات، استعدادها و نیروهای بالقوه در یک جامعه در جهت کاهش بحران­ها، نواقص، کمبودها و تحول مثبت در وضعیت رفاه و امنیت اجتماعی است. در رویکرد مددکاری اجتماعی نیز با روش­های مستقیم و روش­های غیرمستقیم بدنبال توانمندسازی عموم افراد جامعه و با تأکید ویژه بر  آسیب­ دیدگان اجتماعی هستیم که از این حیث پتانسیل افراد، گروه­ها و اجتماعات شناسایی می­شود و با مشارکت خود افراد و گروه­ها به فرآیند توانمندسازی وارد و مددکار اجتماعی تنها به تسهیل فرآیند خواهد پرداخت.
• حرفه مددکاری اجتماعی در تحول زندگی اجتماع خود به سمت افزایش کیفیت زندگی عموم جامعه و به طور ویژه افرادی که دچار آسیب­های اجتماعی هستند می­باشد که در رویکرد توسعه انسانی نیز چنین هدفی متصور است.
• رویکرد توسعه با ارائه پیشنهادات کاربردی، برنامه ­ریزی ملی، منطقه­ ای و محلی به دنبال ایجاد رابطه ­ای منطقی بین ساختارهای اجتماعی، تحولات و کارکردها است و مسیر آن­ها را در جهت بهبود وضعیت جامعه بررسی می­کند. نقش مددکاران اجتماعی نیز علاوه بر برنامه­ ریزی­ها هرچند در سطوح خُردتر، بدنبال افزایش کارآمدتر و کاربردی­ تر ساختارهای اجتماعی به نفع آسیب­ دیدگان اجتماع است.
• مددکاران اجتماعی در زمینه ارزیابی، برنامه ­ریزی، پایش و توسعه ارتباط، با توجه به ایجاد پروژه­ ها و طرح­ها باید بتوانند به فعالیت بپردازند و بدین روش مددکار اجتماعی که دانش حرفه­ ای خود را به درستی می­شناسد می­تواند به ارتقاء میزان اعتماد، سرمایه اجتماعی بین عموم مردم، افزایش احساس تعلق اجتماعی و مسئولیت­ پذیری اجتماعی بپردازد و جایگاه خود را ایجاد نموده و در راستای اهداف توسعه انسانی حرکت کند.
• تحقق مشارکت مردم در توسعه، مستلزم تحقق شرایطی همچون سهیم شدن همه افراد و همه مردم در منافع توسعه است. از این روی بکارگیری همه ظرفیت­های انسانی جامعه در راه تحقق توسعه نیازمند درگیر نمودن همه مردم در فرآیند تصمیم­ سازی و تصمیم ­گیری در همه سطوح جامعه است. از این روی با توجه به تخصص و تجربه مددکاران اجتماعی در مباحثی همچون فعالیت­های اجتماع­ محور، ظرفیت­ سازی، شبکه ­سازی و … تحقق این مهم می­تواند از طریق مددکاران اجتماعی متخصص انجام شود.
• پیشرفت اقتصادی در گرو پیشرفت فرهنگی و اجتماعی است و پیشرفت در حوزه­ های گوناگون نیازمند به توسعه پایدار کل نگر است؛ از این روی حرفه مددکاری اجتماعی می­تواند به طور فعالانه، فرآیندها و ساختارهایی که به پیشرفت اقتصادی پایدار منجر می­شود را حمایت کند و در سطوح اجتماعات به همکاری بپردازد. مددکاران اجتماعی نیاز دارند تا در اهداف ابتکاری در تقویت و تحریک قدرت اقتصادی در اجتماعات نقش مهمی را ایفاء نمایند. به طور مثال دانش پایه و ابتدایی در زمینه بازار و الزامات آن باید توسط مددکاران اجتماعی فراگرفته شود تا در برنامه­ ریزی­ها و فعالیت­های اجرایی، برای مراجعان خود از آن بهره گیرند. گاهی اوقات مراجعان افرادی هستند که مهارت­های خاص و یا منابعی در اختیار دارند و مددکار اجتماعی که به بازار و الزامات آن آشناست می­تواند در این زمینه به مدیریت مراجع خود بپردازد.
• مددکاران اجتماعی نمی­توانند فعالیت­ها و مسئولیت­های خود را به صورت مداخلات کوتاه­ مدت محدود کنند. رشد پایدار و بهبود در زندگی افراد دچار مشکل نیازمند فعالیت­هایی بلندمدت از تغییر نگرش تا سطح عمل است و برنامه­ های توسعه نیز به صورت بلندمدت طراحی می­ شوند تا چشم ­اندازی از سال­های آتی و ریل­ گذاری در مسیر را نشان دهد.
• حرفه مددکاری اجتماعی به طور فعالانه نیاز دارد تا در زمینه توسعه و توسعه انسانی به نظریه­ پردازی بپردازد. چرا که حرفه مددکاری اجتماعی به طور با اهمیتی می­تواند پس از نظریه­ پردازی به فرآیند تجهیز، قادرسازی و آموزش افراد در راستای جایگاه قانونی خود برساند.

نویسنده: سجّاد مجیدی پرست؛ دانشجوی دکتری مددکاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی و مدیر پژوهش کلینیک مددکاری اجتماعی هانا | از سری یادداشتها و مقالات ماه جهانی مددکاری اجتماعی سال ۲۰۱۷