نگاهی به واحد مددکاری اجتماعی بیمارستان

واحد مددکاری اجتماعی بیمارستان: مددکاری اجتماعی در نظام سلامت و مراقبت‌های بهداشتی از ریشه‌دارترین عرصه‌های مددکاری اجتماعی است. در این حوزه اولین مددکاران اجتماعی سلامت فقرا و موقعیت‌های اجتماعی مرتبط با بیماری‌هایی مانند سل را در نظر قرار می‌دادند. مددکاران اجتماعی در نظام سلامت در ارتباط مستقیم با مراجعان هستند و به مداخله در بحران یا مشاوره‌های فردی می‌پردازد. اما ظاهراً این روال در مددکاری اجتماعی سلامت یا به‌طور دقیق‌تر در بیمارستان‌های ایران به چشم نمی‌خورد.

نوجوانی ۲۰ ساله دچار مشکل جسمانی و بیماری می‌شود، به‌نوعی که والدین وی ناچارند تا با اورژانس تماس گرفته و به‌منظور ادامه فرایند درمان فرزند خود را به بیمارستان منتقل کنند. اضطراب سراسر وجود والدین را گرفته است. ترس از اینکه اتفاق خاصی برای فرزندشان رخ نداده باشد. وارد بیمارستان می‌شوند و برای انجام امور اداری به پذیرش مراجعه می‌کنند. در انتهای این فرایند آن‌ها متوجه موضوعی می‌شوند که پیش از این به دلیل شرایط فرزند خود به آن فکر نکرده بودند. آن‌ها باید هزینه بیمارستان و تخت را پرداخت کنند. هزینه‌ای که ظاهراً با توجه به وضعیت اقتصادی خانواده برای آن‌ها کمی سنگین است. کارمند قسمت پذیرش این مسئله را متوجه می‌شود و آن‌ها را به واحد مددکاری اجتماعی بیمارستان ارجاع می‌دهد. آن‌ها به طبقه منفی یک یا به داخل محوطه بیمارستان می‌روند تا به اتاق کوچک مددکاری اجتماعی برسند (اتاقی بیست‌متری که چهار نفر داخل آن نشسته و اقدامات لازم در خصوص کاهش هزینه درمان را انجام می‌دهند). گفت‌وگویی در رابطه با هزینه درمان بیمار بین والدین و مددکار شکل می‌گیرد. والدین اصرار بر تخفیف بیشتر دارند اما مددکار اجتماعی با توجه به صلاحدید و دستورالعمل‌های موجود تنها درصدی می‌تواند از این هزینه را کاهش دهد. درواقع چانه‌زنی بر سر هزینه درمان شکل می‌گیرد. با این اوصاف بهتر است واحد مددکاری اجتماعی بیمارستان به بنگاه اقتصادی تغییر نام دهد. روایت دیگری که در رابطه با واحد مددکاری اجتماعی بیمارستان‌ها در ایران شنیده می‌شود، روایت دانشجویان کارورز مددکاری اجتماعی از تجربه کارورزی در بیمارستان و فعالیت‌هایی است که انجام می‌دادند. روایت‌هایی در مورد فعالیت کارورز در بیمارستان مانند حمل بار، تمیز کردن قفس‌ها، مرتب کردن پرونده‌ها و … است.

اما سؤالی که پیش می‌آید این است که در حال حاضر چه کسی یا کسانی باید متوجه اضطراب و استرس والدین ناشی از وضعیت فرزند خود باشد؟ چه کسی باید به مداخله در بحران بپردازد؟ چه کسی باید وارد بخش شود و حال بیماران را جویا شود و به بررسی وضعیت روانی- اجتماعی آن‌ها بپردازد؟ چه کسی باید مشاوره‌های فردی لازم قبل از انجام عمل جراحی را به‌منظور کاهش تنش موجود در خانواده و بیمار بدهد؟ و شاید ده‌ها سوال دیگر که شاید تعدادی از مددکاران اجتماعی در واحد های بیمارستانی به آن پاسخگو نیستند.

بیمارستان‌ها مکانهای فعال و پر سروصدایی هستند که کارکنان بین واحدها دررفت و آمد، پیغام‌گیرها بوق می‌زنند و مراجعان سراسیمه و مضطرب دنبال کار خود هستند. در زمان‌های گیج‌کننده و طاقت‌فرسا ، برای خانواده تا مهم است که کسی آگاه باشد و بتواند به آن‌ها کمک کند تا بتوانند احساسات خود را مدیریت کنند و از سیستم پیچیده پزشکی استفاده کنند. مددکاران اجتماعی در همان دفتر کوچک و محقر خود نشسته و منتظر مراجع هستند. در اینجاست که مددکاران اجتماعی پزشکی می‌توانند به‌عنوان مدافع بیماران و خانواده تا وارد عمل شوند. مددکاران اجتماعی بیمارستان به‌طور منظم با بیماران، خانواده تا و مراقبینی که دارای پویایی‌های پیچیده اجتماعی ، روان‌شناختی ، خانوادگی و نهادی هستند درگیر می‌شوند. در تعهد خود به تعیین سرنوشت و احترام ، مددکاران اجتماعی بیمارستان اطمینان می‌دهند که بیماران، خانواده تا و مراقبان آن‌ها به اطلاعات دسترسی داشته و قادر به تصمیم‌گیری آگاهانه در مورد سلامتی و سلامتی خود هستند. مددکاران اجتماعی در سطح بسیار ابتدایی  به‌عنوان رابط برای بیماران عمل می‌کنند، به‌گونه‌ای که بیمار و خانواده آن‌ها می‌توانند بهتر راه خود را در سیستم مراقبت بهداشتی پیدا کنند و مددکار اجتماعی می‌تواند آگاهی‌دهنده باشد. در همین راستا ، مددکاران اجتماعی بیمارستان نقطه اصلی تماس بیماران و خانواده‌های آن‌ها در مورد سیاست تا ، روش تا و خدمات هم در بیمارستان و هم پس از ترخیص هستند. فراتر از آگاهی بخشی و  ارائه اطلاعات به بیماران و خانواده‌های آن‌ها ، در شرایط بحرانی مانند مشکلات عاطفی مشاوره فردی می‌دهند. به‌عنوان‌مثال ، ممکن است یک مددکار اجتماعی بیمارستان پس از اطلاع از اینکه خانواده بیماری دچار مشکلات روان‌شناختی ناشی از بستری بیمار شده است ، با خانواده ارتباط می‌گیرد. در این راستا، مددکار اجتماعی ممکن است مداخله روان‌شناختی ارائه دهد. پیگیری پس از ترخیص، مانند نیاز به مراقبت در خانه و خدمات توان‌بخشی ، مواردی است که مددکار اجتماعی بیمارستان باید به آن‌ها توجه کند.

مددکاران اجتماعی بیمارستان باهدف به حداقل رساندن تأثیرات منفی بیماری و بستری شدن در بیمارستان، خدمات مستقیم به بیماران، خانواده تا و مراقبان آن‌ها (ازجمله سایر افراد قابل‌توجه) ارائه می‌دهند. نقش یک مددکار اجتماعی بیمارستان تقویت عملکرد اجتماعی و عاطفی از طریق مداخلات هدفمند و بسیج خدمات و پشتیبانی است.

مددکاران اجتماعی با درک تأثیرات روان‌شناختی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بر سلامت و رفاه، در بستر محیط و روابط اجتماعی بیمار مداخله می‌کنند. مددکاران اجتماعی در تعهد خود به حقوق بشر و عدالت اجتماعی، از حقوق بیماران و خانواده تا / مراقبان آن‌ها در برابر تبعیض، محرومیت و سوءاستفاده که گاهی می‌توانند تجربه کنند، حمایت می‌کنند.

مددکاران اجتماعی حرفه‌ای در طیف گسترده‌ای از بیمارستان‌ها ازجمله دولتی و خصوصی ، حاد و تحت حاد ، در کل مناطق شهری ، منطقه‌ای و روستایی مشغول به کار هستند. آن‌ها با کودکان ، بزرگ‌سالان ، خانواده تا و جوامع در طیف گسترده‌ای از واحدها و مناطق خاص، ازجمله : بخشه‌ای اورژانس، مراقبتهای ویژه ، ازجمله نوزادان، اطفال، زنان و زایمان، انکولوژی، کلیه، نورولوژی، تروما، قلبی، سوختگی، خدمات سالمندان، بهداشت روان، توان بخشی، پیوند و … کار می‌کنند.

مددکاران اجتماعی طیف وسیعی از مهارت تا ، دانش و تحقیقات را برای اطمینان از ارزیابی جامع ، مداخلات و تجزیه و تحلیل جامع از وضعیت بیمار به دست می‌آورند. ارزیابی نیازهای خاص، هدفمند و مختصر و ارزیابی روان‌شناختی و اجتماعی جامع در مورد طیف وسیعی از نیازهای اجتماعی ، روانی و استرس‌زا ازجمله نقش‌های مددکاران اجتماعی بیمارستان است. این ارزیابی تا مداخلات مبتنی بر نیاز و مبتنی بر شواهد را پشتیبانی می‌کند که به موضوعات اجتماعی و عاطفی، سلامتی ، رفاه ، سازگاری و بهبودی بیمار، خانواده و مراقب وی تأثیر می‌گذارد. آن‌ها علاوه بر این‌که باید به بیمار و خانواده آن‌ها خدمات روانی- اجتماعی، باید به کارکنان بیمارستان هم خدماتی را مانند آموزش به کادر در رابطه با نحوه برقراری ارتباط با انواع بیماران و آموزش‌هایی در زمینه ارتقاء تاب آوری ارائه دهد. آن‌ها نقش مهمی در ارجاع بیماران به خدمات مورد نیاز ، هماهنگی پرداخت تا و بازپرداخت‌های بیمه و تسهیل ارتباط بین ذینفعان دارند تا بهترین مراقبت ارائه شود.

اشاره به برخی از اقدامات ضروری مددکاران اجتماعی بیمارستان:

ارزیابی  (Assessment)

ارزیابی‌های روان‌شناختی جامع از بیماران ، خانواده تا ، مراقبان و افراد قابل‌توجه دیگر
ارزیابی ریسک و مداخلات جامع ، برای کودک‌آزاری و بی‌توجهی ، خشونت خانوادگی، خشونت همسر، کودک‌آزاری ، سو استفاده جنسی
ارزیابی توسعه ، ازجمله پشتیبانی و مشارکت مورد نیاز ، مسکن و محل اقامت برای بیمارانی که از نقاط دورتر به بیمارستان مراجعه می‌کنند.

مشاوره فردی و مداخلات درمانی  (Counselling and therapeutic interventions)

مشاوره و مداخلات درمانی هدفمند باهدف کمک به بیماران، خانواده تا و مراقبین جهت پذیرش در بیمارستان
مشاوره و مداخلات درمانی هدفمند به‌منظور دستیابی به سازگاری با تشخیص ، ضربه روانی ، مشکلات عاطفی و اجتماعی به بیماری و درمان
مشاوره و مداخلات درمانی در زمینه سوگ
میانجیگری و حل تعارض
پشتیبانی مراقب ، در رابطه با مراقبت از خود ، سلامتی و رفاه
کار گروهی ازجمله آموزش روان‌شناختی

مداخله در بحران  (Crisis intervention)

حمایت از افراد آسیب‌پذیر و در معرض بحران برای پیمایش و انتقال نیازها و خواسته‌های خود در سیستم بیمارستان
ارائه خدمات به بخش‌های اورژانس به دلیل تروما منجر به آسیب ناگهانی ضربه یا مرگ و بحران های بزرگ مانند بلایای طبیعی

مدافعه  (Advocacy)

حمایت از افراد ، خانواده‌ها و مراقبان برای دفاع از خود یا دفاع از طرف آن‌ها

مدیریت پرونده (case management) 

مدیریت پرونده و هماهنگی خدمات در داخل و خارج از خدمات مراقبت‌های بهداشتی
ارجاع به سایر مراکز
اطمینان از ارتباط و درک در مورد مراقبت‌های بعد از بیمارستان در میان اعضای تیم بیمار ، خانواده ، مراقب و مراقبت‌های بهداشتی
آموزش کارکنان بیمارستان در زمینه روانی و اجتماعی بیمار
ارتقاء ارتباط و همکاری بین اعضای تیم مراقبت‌های بهداشتی
هماهنگی ترخیص بیمار و تداوم برنامه‌ریزی مراقبت

آموزش، منابع و کمک عملی (Education, resourcing and practical assistance)

منابع و پشتیبانی در دستیابی به اطلاعات مناسب و کمک مالی
ارائه آموزش مراقبت از خانواده بیمار در زمینه مراقبت‌های بهداشتی ، نقش اعضای تیم مراقبت‌های بهداشتی ، کمک به بیماران و مراقبان خانواده در برقراری ارتباط با اعضای تیم های مراقبت‌های بهداشتی ، درک اطلاعات پزشکی و پیشبرد برنامه‌ریزی مراقبت

سیاست، طراحی برنامه و تحقیق (Policy, program design and research)

راهنمایی و پشتیبانی از اجرای مدل‌های مراقبت “بیمار محور” در سطح سازمانی
تحقیق و انتشار پژوهش در مجلات معتبر
تدوین پروتکل‌های لازم در زمینه خدمات مددکاری اجتماعی

لازم به ذکر است که این وضعیت نسبی است و شامل همه بیمارستان‌ها و اقدامات نمی‌شود. چراکه وضعیت مددکاری اجتماعی در بیمارستان‌های روان‌پزشکی متفاوت‌تر است و فرایند و اقدامات مددکاری اجتماعی به‌صورت حرفه‌ای انجام می‌شود.